სანდრო ბარამიძე

ყოფიერება და დრო გალაკტიონის პოეზიაში

ბევრისთვის ალბათ ეჭვს არ იწვევს ის ფაქტი, რომ გალაკტიონის შემოქმედებაში ყველაზე მნიშვნელოვანი პერიოდი 1915-1927 წლებია. როგორც ბგერით-სახეობრივი, ისე იდეურ-კონცეპტუალური თვალსაზრისით მისი საუკეთესო ლექსები, რამოდენიმე გამონაკლისის გარდა, სწორედ ამ პერიოდში დაიწერა. ხოლო აფეთქება გალაკტიონის პოეტური გენიისა 1915-1918 წლებში მოხდა. სწორედ ამ პერიოდში შეიქმნა ისეთი შედევრები, როგორებიცაა "ლურჯა ცხენები", "მთაწმინდის მთვარე", "თოვლი", "ჭიანურები", "ვუალები", "შემოდგომა "უმანკო ჩასახების" მამათა სავანეში", "სილაჟვარდე, ანუ ვარდი სილაში" და ა.შ. ოდნავ მოგვიანებით, 1922 წელს დაიწერა მისი პოეზიის, ასე ვთქვათ, შემაჯამებელი ლექსი "ეფემერა".

განცვიფრებას იწვევს, როგორ სწრაფად, მოულოდნელად, პრაქტიკულად მოსამზადებელი პერიოდის გარეშე მოხდა გალაკტიონის გადასვლა ლამაზი, თუმცა გულუბრყვილო, უმთავრესად თხრობითი და აღწერილობით ხასიათის ლექსებისგან ("მესაფლავე", "თვალუწვდენელო, დაუსაბამო", "გურიის მთები", "წუხელი ღამით ქარი დაჰქროდა", "სანთლები" საუკეთესოა ასეთ ლექსებს შორის) ღრმად ფილოსოფიურ, ტრაგიკულ, ბგერით-მუსიკალური თვალსაზრისით ურთულეს პოეზიაზე. ასეთი გადასვლა ძალზე მკაფიოდ იგრძნობა ლექსში "მთაწმინდის მთვარე", რომლის დასაწყისი (სიტყვებამდე – "ბარათაშვილს აქ უყვარდა ობლად სიარული") სწორედ ამგვარი თხრობითი ხასიათის ლექსების უმაღლეს მწვერვალს წარმოადგენს, ხოლო ბოლო ნაწილი კი (სიტყვებიდან – "და მეც მოვკვდე სიმღერებში ტბის სევდიან გედად") – მისი პოეზიის ზენიტისკენ აღმასვლის დასაწყისს.

ასევე ტრაგიკულად მოულოდნელი და დასანანია ხედვა იმისა, როგორ მალე, შეუბრალებლად მალე იწყებს კვდომას მისი მუზა, როგორ სწრაფად ქრება მისი გენიალური პოეზიის სანთელი. პრაქტიკულად, "ალუჩა, შვიდი წლის ბავშვი" (1925) გენიოსის უკანასკნელი ამოსუნთქვაა, რომლის შემდეგაც გალაკტიონი უკვე ის გალაკტიონი აღარ არის – არის ლექსის წერის პროფესიული უნარი და გამოცდილება, მაგრამ აღარ არის აღარც განსაცვიფრებელი "შეშლილი სახეების ჩონჩხიანი ტყეები", "ივლისისფერი ყინვის თასები", "უდაბნო ლურჯად ნახავერდები", "სილაში ვარდი" და სხვა ფენომენალური სახეები და, რაც მთავარია, აღარც ის ტრაგიკული განცდა სამყაროსი, რომლის წყალობითაც დაიმკვიდრა პოეტმა ადგილი მარადისობაში. ამ თვალსაზრისით, როდესაც ვსაუბრობთ ყოფიერებისა და დროის ფილოსოფიური აღქმის საკითხებზე, მხედველობაში გვაქვს მხოლოდ მისი პოეტური სიმწიფის პერიოდის ლექსები, რომლებიც მით უფრო მეტ განცვიფრებას იწვევს მათი იდეურ-მუსიკალური სრულყოფილებით, რომ ჯერაც სრულიად ახალგაზრდა ჭაბუკის მიერ დაიწერა.

* * *

ლექსი "მესაფლავე" გალაკტიონმა ჯერ კიდევ 19 წლის ყმაწვილმა დაწერა. აქ არის გადმოცემული პოეტის ჯერაც გულუბრყვილო შეხედულებები ადამიანის სიცოცხლის სასრულობის შესახებ არა მხოლოდ ფიზიკური, არამედ სპირიტუალური თვალსაზრისით. ადამიანი ქრება ხორცითაც და სულითაც და, რაც ყველაზე მეტად სავალალოა, იგი ქრება ადამიანთა მეხსიერებისგანაც. ანუ ის ქრება საერთოდ:

"მესაფლავე, ეხლა კი გაქვს ნება, რაც გსურს, კვლავ იგი თქვა...
სამუდამოდ ასამარებს კაცთა ხსოვნას სამარის ქვა."
. . . . . . . .
"განისვენეთ, განისვენეთ დავიწყებულ არსთა ძვლებო...
თქვენს ყოფნაში არ ერევა ცოცხალთ ფიქრი საარსებო...
განისვენეთ, ძლიერი და უკვდავია თქვენი ძილი...
რაღად უნდათ, რად სჭირიათ
თქვენს საფლავებს ვარდ-ყვავილი?"

მიუხედავად გარკვეული გულუბრყვილობისა, რაც ზემოთ უკვე აღინიშნა, არსებითად ეს პოზიცია ძალზე მნიშვნელოვანი ეტაპია გალაკტიონის მსოფლმხედველობის შემდგომი განვითარების გზაზე. მნიშვნელოვანია იმდენად, რამდენადაც გალაკტიონისათვის უკვე ცხადია, რომ ყოფიერება ჩემი, ადამიანის არსებობით შემოიფარგლება. სამყარო, ანუ ყველა სხვა არსებულის ერთობლიობა არსებობს იმდენად, რამდენადაც ვარსებობ მე. ყოფიერება შემოფარგლულია იმ პერიოდით, რომელიც ჩემს დაბადებასა და სიკვდილს შორის არსებობს. მანამდე და მერე არის მხოლოდ არარა. მე მოვედი არარადან და წავალ არარაში. აი, ასეთი პოზიცია იკვეთება "მესაფლავის" დროინდელი ჭაბუკის ცნობიერებაში.

* * *

ლექსი "ლურჯა ცხენები" და საერთოდ ლურჯა ცხენების პოეტური სახე გალაკტიონის პოეზიის ერთ-ერთ ძირითად ღერძს წარმოადგენს. ამ ღერძის გარშემო არის აგებული გალაკტიონის მთელი პოეტური მითოლოგია, მისი ხედვა და განცდა სამყაროსი. ლურჯა ცხენი გალაკტიონისთვის სივრცე-დროის, მარადიული ქროლვის სიმბოლოა. იგი მედიუმია აქაურობასა და იქაურობას, არსებობასა და არარსებობას, სასრულობასა და უსასრულობას შორის. ამიტომაც არის ამ სიმბოლოს სიუხვე მის ლექსებში. საინტერესოა, რომ პოეტის ინდივიდუალური მითოლოგია საოცარი სიზუსტით ეხმიანება ხალხთა კოლექტიურ მითოლოგიას. ცხენი, რაში ხომ იქაც მედიუმის როლს ასრულებს. ეს ის შემთხვევაა, როდესაც ინდივიდუალურ ცნობიერებაში კოლექტიური არაცნობიერი იღვიძებს (იუნგი), როდესაც ფსიქიკურ ონტოგენეზში ფსიქიკური ფილოგენეზი მეორდება (ფროიდი).

პრინციპში "ლურჯა ცხენებიც" შეიძლება აღწერილობითი ხასიათის ლექსად იქნეს მიჩნეული, მაგრამ პოეტის ადრეული ლექსებისაგან განსხვავებით აქ სულ სხვა სამყაროს, რაღაც თითქოს არარსებული, არაემპირიული გარემოს აღწერა ხდება. ამ გარემოს გალაკტიონი "სამუდამო მხარეს" არქმევს:

"როგორც ნისლის ნამქერი, ჩამავალ მზით ნაფერი,
ელვარებდა ნაპირი სამუდამო მხარეში!
არ ჩანდა შენაპირი, ვერ ვნახე ვერაფერი,
ცივ და მიუსაფარი მდუმარების გარეშე.
მდუმარების გარეშე და სიცივის თარეშში,
სამუდამო მხარეში მხოლოდ სიმწუხარეა!
ცეცხლი არ კრთის თვალებში, წევხარ ცივ სამარეში,
წევხარ ცივ სამარეში და არც სულს უხარია."

რა სამყაროა ეს, სადაც არაფერია მდუმარების, სიცივისა და სიმწუხარის გარდა? არის ვითომ ეს უცნაური ზმანება ოდენ ხილვა მიღმა სამყაროსი, საიქიოსი, გარდაცვლილ სულთა საუფლოსი? შეიძლება თუ არა საერთოდ ამ სურათის განხილვა მითოსისა და რელიგიის, სულის უკვდავებისა და მიღმა სამყაროს კონტექსტში, თუ საამისოდ რაღაც სხვა კონტექსტის მოშველიებაა საჭირო? ციტირებული პირველი ორი სტროფი თითქოს პირველი არჩევანის წინაშე გვაყენებს, რადგან სიტყვები "სამუდამო მხარე", "ცივი სამარე" და ა.შ. სწორედ ამგვარ წარმოდგენებს გვიქმნის. მაგრამ შემდეგი ორი სტროფიდან ეს წარმოდგენები რაღაც საპირისპიროთი იცვლება:

"შეშლილი სახეების ჩონჩხიანი ტყეებით
უსულდგმულო დღეები რბიან, მიიჩქარიან!
სიზმარიან ჩვენებით – ჩემი ლურჯა ცხენებით
ჩემთან მოესვენებით! ყველანი აქ არიან!
იჩქარიან წამები, მე კი არ მენანება:
ცრემლით არ ინამება სამუდამო ბალიში;
გაქრა ვნება-წამება, როგორც ღამის ზმანება,
ვით სულის ხმოვანება ლოცვის სიმხურვალეში."

მართლაც, სიტყვები "უსულდგმულო დღეები რბიან, მიიჩქარიან" და "იჩქარიან წამები" უკვე აქარწყლებს ტრადიციულ წარმოდგენას იმის თაობაზე, რომ ამ ლექსში პოეტი "მარადიულ არყოფნაზე" საუბრობს. დღეები და წამები, ანუ ის, რასაც ჩვენ დროს ვუწოდებთ, არყოფნის განმსაზღვრელი არ არის, პირიქით იგი ყოფნის, ყოფიერების, არსებულის განმსაზღვრელია. "ჩვენ ვასახელებთ დროს, როდესაც ვამბობთ: ყოველ საგანს თავისი დრო აქვს. ამით იგულისხმება: ყველაფერი, რაც ოდესმე არის, ანუ ყოველი არსებული მოდის და მიდის თავის დროზე და განაგრძობს აქყოფნას გარკვეული დროით, მისთვის განკუთვნილი დროის განმავლობაში. თითოეულ საგანს თავისი დრო აქვს" - ამბობს ჰაიდეგერი.

მაშასადამე, მე ვხედავ ჩემს თავს სამარეში მწოლიარეს, რომელსაც გამიქრა ყოველგვარი სინანულის გრძნობა, ყოველგვარი ვნება-წამება, ჩვეულებრივი ადამიანური გრძნობები და შეგრძნებები. მე თითქოს გარდავიცვალე და აღარ ვარსებობ. მაგრამ ეს მხოლოდ მეჩვენება. სინამდვილეში მე არ გარდაცვლილვარ, რადგან ვგრძნობ, თუ როგორ მიიჩქარის დრო, ვხედავ, როგორ ქრიან ჩქარი-გრგვინვა გრიალით ლურჯა ცხენები, თუმცა ეს დრო ჩემგან დამოუკიდებლად არსებობს. იგი მიდის, მე კი გაუნძრევლად ვარ. მე ვარ, მაგრამ ეს ყოფნა სიკვდილის ტოლფასია, რადგან მე ისე გავნაპირებულვარ სამყაროს, რომ იგი უცხო, მეორე ნაპირად მეჩვენება, რადგან ჩემს ირგვლივ მხოლოდ შეშლილი სახეების ჩონჩხიან ტყეებსა და გამოუცნობ ქიმერებს ვხედავ. მე სამყაროსთვის სრულიად უცხო სხეული ვარ. აი, ასეთი აზრი იკვეთება ციტირებულ სტროფებში.

დაახლოებით ასეთსავე რასმე აღწერს ერთი ფსიქიატრი თავის პაციენტთან დაკავშირებით: ახალგაზრდა ქალს ეზმანება, რომ იგი ციხის საკანშია დამწყვდეული (სამარე და საკანი ერთი და იგივეა იმ თვალსაზრისით, რომ ორივე ბნელ, ჩაკეტილ სივრცეს წარმოადგენს), სადაც მრავალი საათია. მოდის ქურდი და ამსხვრევს მათ, მაგრამ საათები განაგრძობდნენ წიკწიკს. "მათი წიკწიკი მეუბნება მე, რომ წამი წამს მისდევს, რეალური დრო კი გაჩერებულია." გარეთ კი დრო – "მსოფლიო დრო" - თავისი გზით მიდის, რადგან პაციენტი თავის სახეზე ნაოჭებს ხედავს. ფსიქიატრის დასკვნა ასეთია: ადგილი აქვს წინააღმდეგობას ავადმყოფის ეგზისტენციის უმოძრავობასა და სამყაროს ცვალებადობას შორის.

ორივე შემთხვევაში, პოეტისა და პაციენტის ხილვა ეგზისტენციალურია. განსხვავება მათ შორის ის არის, რომ პოეტი ამას შემოქმედებით პროცესში ხედავს, ხოლო პაციენტი კი – ავადმყოფობის პროცესში. ორივე შემთხვევაში მდგომარეობა განსხვავებულია "ნორმალურისაგან". ორივე შემთხვევაში ადამიანის სულიერი მდგომარეობა რაღაც საზღვარზე იმყოფება. რა საზღვარზეა საუბარი? ჩვეულებრივ მდგომარეობაში ადამიანი საკუთარ თავს მის გარშემო არსებულ საგნებს შორის შეიგრძნობს. ასეთ "ჩვეულებრივ" მსგომარეობაში იგი ვერასდროს ვერ მისწვდება ყოველივე არსებულს მის ერთობლიობაში. მას შეუძლია შეიგრძნოს ცალკეული საგნები, თუმცა არა მათი ერთობლიობა. მაგრამ არსებობს გარკვეული მდგომარეობა, როდესაც ადამიანს გულზე ღრმა სევდა შემოაწვება, სევდა, რომელიც ადამიანის მთელ არსებას მოიცავს, რომელიც მის გულს ნისლივით დააწვება, რომელიც ირგვლივ მყოფ საგნებს, ადამიანებს და მასვე თვითონ ერთ ამორფულ მასად აქცევს. ასეთ დროს არსებული მის ერთობლიობაში ადამიანის წინაშე იხსნება.

არსებობს კიდევ ერთი მდგომარეობა, რომელსაც ვუწოდებთ თავზარს, გამოწვეულს რაღაც ირაციონალური შიშით, შიშით არა რაღაც კონკრეტული საფრთხის მიმართ, არამედ შიშით საერთოდ. ასეთ დროს ადამიანის წინაშე იხსნება არარა, სიცარილე, ანუ ის, რასაც პირდაპირ ამბობს გალაკტიონი: "ვერ ვნახე ვერაფერი, ცივ და მიუსაფარი მდუმარების გარეშე." მაგრამ თავზარი არარას წინაშე სრულებითაც არ იწვევს მგზნებარე ემოციებს. პირიქით, "თავზარს გაქვავებული სიმშვიდე ახასიათებსო", ამბობს ჰაიდეგერი , რითაც სრულებით ადასტურებს იგივეს, რასაც აღწერს პოეტი:

"იჩქარიან წამები, მე კი არ მენანება:
ცრემლით არ ინამება სამუდამო ბალიში;
გაქრა ვნება-წამება, როგორც ღამის ზმანება,
ვით სულის ხმოვანება ლოცვის სიმხურვალეში."

საინტერესოა, რომ უამრავია კლინიკური შემთხვევები, როდესაც ეგზისტენციალური შიშით შეპყრობილი ავადმყოფები თავს გაქვავებულებად, რაღაც მყარ, უმოძრაო საგნებად, ან რობოტებად წარმოიდგენენ ხოლმე. პიროვნება მათში თითქოს კვდება. დეპერსონალიზაცია ისეთ მასშტაბებს აღწევს, რომ თავიანთი თავის მისამართით ისინი სარგებლობენ არა ნაცვალსახელით "ვინ", არამედ ნაცვალსახელით "რა".

ზემოთ უკვე აღვნიშნე, რომ ძალზე მნიშვნელოვნად მეჩვენება "მესაფლავეში" გამოხატული პოზიცია გალაკტიონის შემდგომი მსოფლმხეველობის განვითარებისათვის, თუმცა არ მითქვამს, თუ რატომ ვფიქრობ ასე. საქმე ისაა, რომ "ლურჯა ცხენებში" გადმოცემული ხედვა ყოფიერებისა, ადამიანის არსებობისა `მესაფლავის~ ფილოსოფიაზეა აგებული. ხილვა სამარეში ჩადებული საკუთარი "მე"-სი, ჩემი უმოძრაობისა ლურჯა ცხენების ჩემგან დამოუკიდებელი მოძრაობის ფონზე, იმით არის განპირობებული, რომ მე სიკვდილის, არარას წინაშე ვდგევარ, მარტოდმარტო და დაუცველი. ასეთი ხილვა სამყაროსი, ანუ ყოფიერებისა, მხოლოდ იმ ცნობიერების წინაშე გადაიშლება, რომელმაც იცის, რომ სიკვდილი გარდაუვალია, ფიზიკურადაც და სპირიტუალურადაც. ეს "ცოდნა" კი პოეტმა ჯერ კიდევ მაშინ შეიძინა, როდესაც "მესაფლავე" დაწერა. "მესაფლავემ" მოამზადა "ლურჯა ცხენები". "ლურჯა ცხენების" ლირიკული გმირი "მესაფლავის" მიერ გათხრილ სამარეში წევს.

ერთი შეხედვით უცნაურად მოსჩანს, რომ სწორედ ასეთი სასოწარკვეთილების ფონზე, სიბნელისა და მწუხარების, უმოძრაობისა და გაქვავების, შეშლილი სახეებისა და გამოუცნობი ქიმერების სამყაროში გალაკტიონი რაღაც ნათელზე იწყებს საუბარს:

"მხოლოდ შუქთა კამარა ვერაფერმა დაფარა:
მშრალ რიცხვების ამარა უდაბნოში ღელდება!
შეშლილი სახეების ჩონჩხიანი ტყეებით
უსულდგმულო დღეები ჩნდება და ქვესკნელდება."

მაგრამ უცნაური ამ შემთხვევაშიც არაფერია. დაახლოებით ასეთ მოულოდნელ გამობრწყინებას სინათლისას აღწერენ ეგზისტენციალისტებიც. მათი წინამორბედისა და შთამაგონებლის, სიორენ კირკეგორის მთელი ფილოსოფია იმ დებულებაზეა აგებული, რომ ღმერთის რწმენა ადამიანში უკიდურესი სასოწარკვეთილებისა და თავზარის პირობებში იღვიძებს. ასეთივე აზრი გამოსჭვივის ეგზისტენციალიზმის ერთი ინტერპრეტატორის შემდეგ სიტყვებში: "ეგზისტენციალური კრიზისის სიატუაციებში ხშირად ადამიანი იხსნება ღმერთისა და სხვა ადამიანების წინაშე და გრძნობს თავის მზადყოფნას დიალოგური ტიპის არსებობაზე გადავიდეს. ეს ის მომენტია, როდესაც უეცრად არსებობა და რელიგია აუთენტური ხდება და ექსპერიმენტული თვალსაზრისით უშუალო მნიშვნელობას იძენს. რაღაც "შინაგანი თვალების" წყალობით, ღმერთი პირდაპირი ფენომენოლოგიურ-ემპირიული რეალობის სახით აღიქმება. როგორც მაისტერ ეკჰარდტმა განაცხადა: "მე ღმერთს იმავე თვალებით ვხედავ, რომლებითაც იგი მხედავს მე." კარლ იასპერსი, სწორედ იმ მომენტში, როდესაც საბოლოოდ კარგავს ცდის სიღრმეებში შეღწევის, ანუ ტრანსცენდენციის იმედს, როდესაც თითქოს საბოლოოდ რწმუნდება თავის უუნარობაში შეიცნოს სამყარო, მოულოდნელად აცხადებს: "ყოველგვარი ახსნისა და შესაძლებელი ინტერპრეტაციის მიღმა არის არა არარა, არამედ ტრანსცენდენციის ყოფიერება". ხოლო მარტინ ჰაიდეგერი, რომელსაც ეკამათება, პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, იასპერსი ზემოთ ციტირებული ფრაზით, ამბობს, რომ ტრანსცენდენცია სხვა არაფერია, თუ არა ჩვენი შეღწევა არარაში.

მაშასადამე, სრული საფუძველი გვაქვს ვიფიქროთ, რომ შუქთა კამარა, რომელზედაც საუბრობს გალაკტიონი, ის სინათლეა, ის შუქთა კამარაა, რომელსაც აღწერენ ეგზისტენციალისტები ჯერ კიდევ კირკეგორის დროისგან მოყოლებული. ეს არის უეცარი გამობრწყინება ყოფიერებისა, ეს არის "ნახტომი", რომელიც ადამიანს მოულოდნელ გამოსავალს უძებნის. არჩევანი ასეთ შემთხვევაში ორგვარია. ადამიანი ან ღმერთამდე, სულის გადარჩენის იმედამდე მიდის, ანდა პირიქით, სამუდამოდ რწმუნდება არსებობის აბსურდულობაში, რაც სიკვდილს ან არარსებობას ადამიანს უკვე ერთადერთ გამოსავალად აღაქმევინებს. სწორედ ამგვარი შუქთა კამარის გამო მიდის ეშაფოტზე გაბრწყინებული სახით კამიუს მერსო.

* * *

მაგრამ რომელ გზას ირჩევს გალაკტიონი? ან უფრო სწორედ რომ ვთქვათ, როგორი ყოფიერება იშლება მის თვალწინ – ღვთაებრივად ჰარმონიული, როდესაც მხოლოდ ერთი აქტის, რწმენის საშუალებით უეცრად არსებობა ტრანსცენდენტურ აზრს იძენს (იასპერსი), თუ აბსურდული, რომელსაც ადამიანი სძლევს ზუსტად იმით, რომ საბოლოოდ კარგავს იმედებს და სიკვდილს ეგუება (კამიუ)? როგორც მისი ლექსებიდან ირკვევა, იგი ცდილობს აირჩიოს პირველი გზა:

"დაჰქრიან უდაბნოს ქარები,
მტანჯავენ და ვიცი: გახსოვარ!
სამრეკლოს ანგრევენ ზარები...
წმინდაო, წმინდაო მაცხოვარ!"

ანდა:

"დედაო ღვთისავ, მზეო მარიამ!
როგორც ნაწვიმარ სილაში ვარდი,
ჩემი ცხოვრების გზა სიზმარიადა შორეული ცის სილაჟვარდე."

მაგრამ ამაოდ: როგორც ჭეშმარიტი "მარტოობის ორდენის კავალერი" იგი ბოლომდე მარტოდ-მარტო დარჩა. სიკვდილის გარდაუვალობაში და საშველის უქონლობაში იგი ვერც ლოცვა-ვედრებამ გადაარწმუნა. ადამიანი მარტოა არა იმიტომ, რომ "იგი მარტოა ღმერთის წინაშე", არამედ იმიტომ, რომ "იგი მარტოა არარას წინაშე" - აი, დაახლოებით ასეთია მისი მრწამსი. მაგრამ მისი პროტესტი მანიფესტურია, მისი შერიგება სიკვდილთან ამაყი და გმირული:

"და როცა ბედით დაწყევლილ გზაზე
სიკვდილის ლანდი მომეჩვენება,
განსასვენებელ ზიარებაზეჩემთან არ მოვა შენი ხსენება!
დავიკრეფ ხელებს და გრიგალივით
გამაქანებენ სწრაფი ცხენები!
ღამენათევი და ნამთვრალევიჩემს სამარეში ჩავესვენები."

* * *

როგორც ზემოთ მოყვანილი მსჯელობიდან იკვეთება, სიკვდილის გარდაუვალობა და საშველის უქონლობა ("ჯვარს ეცვი! თუ გინდა! საშველი არ არის, არ არის, არ არის!") გალაკტიონის სასოწარკვეთილების არსებითი მიზეზია. მაგრამ სასოწარკვეთილების ექსტაზში პროტესტი ამ ტრაგიკული გარდაუვალობის მიმართ იკლებს და სიკვდილი სიამოვნებადაც კი იქცევა - "სიკვდილის გზა არრა არის, ვარდისფერ გზის გარდა" ამბობს პოეტი და იქვე უმატებს: "რომ მეფე ვარ და მგოსანი და სიმღერით ვკვდები". იგი ურიგდება, სიკვდილს, როგორც ამას თვითონვე აცხადებს და იქვე შერიგების საფუძველსაც უთითებს:

"ამაღლდი, სულო, თეთრ აკლდამაზე
მშვენიერების ლექსით მქებელი:
დღეს ყველგან მზეა და სილამაზესიკვდილთან ჩემი შემრიგებელი!"

მაშასადამე, მზე, მშვენიერება, სილამაზე და პოეზია უნდა იყოს ის "შუქთა კამარა", რომელიც მოულოდნელად გამოანათებს და სამარეში მწოლიარეს გზას უჩვენებს. აკი ამბობს კიდეც იგი:

"მარმარილოს ქვეშ (მწუხარება უამრავ დროთა!
მე პოეზიამ დავიწყების ცელს ამარიდა);
საუკუნეთა სათვალავი მეკარგებოდა;
ერთხელ ზმანებით მე ამოველ ბნელ სამარიდან."

მაგრამ დიდი ხელოვნება არა უბრალოდ სიკვდილთან შერიგების, არამედ მარადისობაში დამკვიდრების საშუალებაა. სიკვდილი დიდი ხელოვანისთვის უკვე აღარ წარმოადგენს საშიშროებას. მისთვის ჰორიზონტალური ღერძი ჩვენი არსებობისა, ვერტიკალურით იცვლება: მარადისობაში გარდასული ხელოვანისთვის აღარ არსებობს აწმყო, წარსული და მომავალი. დროის – ლურჯა ცხენების – სადავეები ახლა უკვე თავად მას უპყრია ხელთ. სწორედ ამ აზრის დეკლარაციას წარმოადგენს ლექსი "ეფემერა", რომელიც, ეგზისტენციალისტური მეტაფორა რომ ვიხმაროთ, არის "ნახტომი" მარადისობაში. "ლურჯა ცხენების: დაწერიდან შვიდი წლის შემდეგ გალაკტიონი ასე აჯამებს თავის პოეტურ მოღვაწეობას:

"ცხენთა შეჯიბრებაზე ჩემი ლურჯა ცხენები
ქროდნენ ეფემერული და ფერადი ქარებით,
იყვნენ საუკუნენი, მაგრამ მე ვიხსენები
გაფრენილი პირველი წყების ნიაგარებით.
ვწუხვარ: ერთადერთი ვარ და ზეცაზე სწერია
ჩემი გზა და ახალი ლალის კართაგენები,
ბედი – ქროლვის გარეშე – ჩემთვის არაფერია,
ჩემთვის ყველაფერია ისევ ლურჯა ცხენები.
ჰე, ქაოსში დაკარგულს ქარი დამედევნება
ძახილით: გალაკტიონ! და ძნელია მიგნება.
სადაც ახლა ჯვარია და გვიანი მტევნები,
იქ უკვდავი მაგიის მარმარილო იქნება."

შთანთქმა არარაში გალაკტიონს იმ გამოსავალს უძებნის, რაზეც ჰაიდეგერი საუბრობს. არარა თავისი გამოცხადებით საშუალებას აძლევს პოეტს დასძლიოს არსებული რეალობა, გადააბიჯოს საერთოდ არსებულის ზღვარს:

"აჰა! შორით მოისმის ქვეყნიური გუგუნი.
ელვა ელვას გაეკრა, დაელეკა ცას ღვარი,
გაქრა, როგორც ღუმელი, ცოდვით გადაბუგული,
უკანასკნელ ძებნათა სევდიანი საზღვარი.
კიდეები შეშლილი, ღამეები ველური
დაიტვირთონ წამებით, ღამე მთვარეს მოებას.
სულს სწყურია საზღვარი ისევ ეფემერული,
სულს სწყურია საზღვარი, როგორც უსაზღვროებას”.

გალაკტიონის შემოქმედებითი გზა არის გზა "ლურჯა ცხენებიდან" "ეფემერამდე", სიკვდილიდან – უკვდავებამდე, აქყოფნიდან (რაც თითქმის იგივეა, რაც არყოფნა) –მარადიულ, აბსოლუტურ ყოფნამდე. ეს გზა ქრონოლოგიურად ხანმოკლე აღმოჩნდა, რადგან გალაკტიონმა ჯერ კიდევ სრულიად ახალგაზრდამ გასცა პასუხი ძირითად კითხვებს. მისი პოეზიის დაღმასვლის ერთ-ერთ მიზეზს პირადად მე ამაშიც ვხედავ. რადგან აღარ არის ყოფიერებისა და დროის ეგზისტენციალური განცდა, რადგან აღარ არის ტრაგიზმი, გამოწვეული არსებობის აბსურდულობისა და არარაობის გამო, აღარ არის ის ლირიკული გმირიც, რომელიც სამარეში მწოლიარე უყურებს მსოფლიოს. ასაკში შესულ პოეტში ასეთი გმირი მხოლოდ მყისიერად და სპორადულად იღვიძებს ხოლმე, მაგრამ როცა იღვიძებს, ჩვენს წინაშე იგივე გალაკტიონია, უწინდელად ღრმა და ეგზისტენციალურად ტრაგიკული:

"შენ არ გინახავს კაცის ღიმილი,
შურმა და მტრობამ ისე მიგინდო,
შენი ცხოვრება და სიმძიმილიარის ეს ქუჩა და სამიკიტნო.
შენი ცხოვრება არის ეს ძაღლი,
რომელიც კვდება ცივი, ბებერი,
მისთვის ამ ქვეყნად არ არის სახლი,
არც კარებია შესაღებელი.
შენი ცხოვრება არის ეს ბუჩქი,
ჩამოფლეთილი ყოფნის კარამდის,
სადაც სიკვდილი და სადაც ჭუჭყიგანუყოფელად მიდის მარადის."

* * *

გალაკტიონზე ბევრი რამ დაწერილა და ბუნებრივია, რომ მრავალი მცდელობა ყოფილა იმისა, რომ იგი მისთვის სხვადასხვა ლიტერატურულ-მსოფლმხედველობრივი ("სიმბოლისტი", "ნეორომანტიკოსი" და სხვ.) იარლიყები მიეწებებინათ. შეიძლება ვინმემ იფიქროს, რომ ამ სტატიით მე ახალი იარლიყის, კერძოდ, "ეგზისტენციალისტის" მიწებებას ვცდილობდე. საბედნიეროდ, გალაკტიონს გააჩნია უტყუარი ალიბი, რომელიც მას ამგვარი იარლიყისაგან დაიცავს: ეგზისტენციალიზმის მანიფესტი – მარტინ ჰაიდეგერის "ყოფიერება და დრო" 1927 წელს გამოვიდა, როდესაც გალაკტიონს თავისი შედევრები დიდი ხნის დაწერილი ჰქონდა. ამდენად, იგი არ შეიძლებოდა ყოფილიყო ამ მიმდინარეობის გავლენის ქვეშ. მისი გენიოსობის საფუძველი ის არის, რომ სამყაროსთან ერთი ერთზე დარჩენილი იგი უშუალოდ ჭვრეტდა ყოფიერებას, რადგან პოეტი იყო, პოეტი კი, ჰაიდეგერისავე თქმით, ფილოსოფოსის მსგავსად, "ღმერთებსა და ადამიანებს შორის დგას", რადგან მისი ხელობა ენის, ანუ იმ უკიდეგანო სიმდიდრის დაუფლებაა, რომელიც ყოფიერების სახლს წარმოადგენს.

* * *

დასასრულს, მსურს წარმოვადგინო ანტითეზა იმ თეზისა, რომლის განვითარების მცდელობასაც წარმოადგენს ეს სტატია: ყველაზე მთავარი, რაც გალაკტიონს დიდ პოეტად აქცევს, არის არა იმდენად მისი ლექსის იდეურ-შინაარსობრივი ასპექტი, რაც თავისთავად უაღრესად მნიშვნელოვანია, არამედ უნარი შექმნას ბგერათა გასაოცარი ჰარმონია, სავსე მრავალფეროვანი რითმებით, ალიტერაციებით, ასონანსებითა და კონსონანსებით. აი, რას წერს ამის თაობაზე დონალდ რეიფილდი: "უპირველეს ყოვლისა, ლიტერატურა იქმნება არა იდეებით, არამედ სიტყვებით, უფრო სწორად ბგერებით – ენის მატერიალური საფუძვლით, მისი ლექსიკური შესაძლებლობებით, მეტყველების რიტმებით, ბგერული მახასიათებლებით." სხვათა შორის, ამ მხრივაც "ლურჯა ცხენები" გალაკტიონის ყველაზე უფრო სრულყოფილ ლექსად შეიძლება ჩაითვალოს:

"როგორც ნისლის ნამქერი, ჩამავალ მზით ნაფერი,
ელვარებდა ნაპირი სამუდამო მხარეში!
არ ჩანდა შენაპირი, ვერ ვნახე ვერაფერი,
ცივ და მიუსაფარი მდუმარების გარეშე."

ალიტერაციები – ნისლის ნამქერი, ვერ ვნახე ვერაფერი, ასონანსები – ნამქერი, ნაფერი, "ერ" კომპლექსის მსუბუქი დისონანსური გადასვლა "ირ" და "არ" (ნაფერი-ნაპირი-მიუსაფარი) კომპლექსში, რითმის უნიკალური სტრუქტურა (ა-ა-ა-ბ/ა-ა-ა-ბ) – ეს ყველაფერი ლექსს მართლაც სიტყვათა მუსიკად აქცევს. მეორეს მხრივ, ბგერათა ალიტერაციული, ასონანსური და კონსონანსური კომპლექსები გალაკტიონის უცნაური პოეტური სახეების განმაპირობებელ ფაქტორსაც წარმოადგენს. მაგალითად, "ივლისისფერი ყინვის თასები" ლოგიკური თვალსაზრისით აბსურდია, მაგრამ "ვ" და "ს" ბგერების პარალელიზმი აბსურდს ესთეტიკურ შინაარსს სძენს და საკუთრივ აბსურდულობასაც უკარგავს. იგივე შეიძლება ითქვას ფრაზებზე "უდაბნო ლურჯად ნახავერდები" - "უ" ბგერის ასონანსი და "რ" ბგერის კონსონანსი, "ნისლის ნამქერი" - "ნ" ბგერის ალიტერაცია, "შეშლილი სახეების ჩონჩხიანი ტყეები" - "ხ" ბგერის ალიტერაცია, იგივე "ხ" ბგერის მსგავსება "ყ" ბგერასთან და "ეები" კომპლექსის რითმული გამეორება და ა.შ. ლექსში "ალუჩა, შვიდი წლის ბავშვი" რიცხვი "შვიდი" სიტყვა "ბავშვთან" "შვ" კომპლექსის პარალელიზმით არის შთაგონებული, ხოლო "ალუჩის" ერთი შეხედვით გაუგებარი სიმბოლიკა "უჩ" კომპლექსის იმავე "შვ" კომპლექსთან ფონეტიკური სიახლოვის გამო უცნაურად აღარ გვეჩვენება.

დასაწყისში აღინიშნა, რომ თავისი პოეტური უმწიფრობის (ანუ "შეგირდობის", როგორც ამას მოსწრებულად აღნიშნავს ერთი ავტორი ) პერიოდში გალაკტიონი, როგორც წესი, თხრობით-აღწერილობითი ხასიათის ლექსებს წერდა. მისი გრძნობები და შეგრძნებები წმინდა ემპირიულ ხასიათს ატარებდა. "ლურჯა ცხენებით" მოხდა მისი გადასვლა ტრანსცენდენციაში, ანუ ფიზიკა მეტაფიზიკით შეიცვალა, რამაც წერტილი დაუსვა შეგირდობის პერიოდს. თხრობით-აღწერილობითი სტილი, რომელიც მიზეზ-შედეგობრივ და სუბიექტ-პრედიკატული კავშირებზე, ანუ ფიზიკისა და ლოგიკის კანონებზეა აგებული, მოისპო. ამის შემდეგ გალაკტიონისთვის უკვე აღარ აქვს მნიშვნელობა არის თუ არა რაიმე ხილული თუ "უხილავი" კავშირი ცალკეულ საგნებს შორის, მიესადაგება თუ არა ესა თუ ის ფერი ამა თუ იმ ფორმას. ზოგჯერ მისთვის სიტყვები საერთოდ კარგავენ მნიშვნელობას და ერთმანეთის გვერდით თავს მხოლოდ იმით გრძნობენ იდეალურ ჰარმონიაში, რომ ულამაზეს და უნატიფეს მუსიკას ქმნიან:

"ყვავილები უხვად არის
დენდის... მეფე მონის.
ქარში ათრობს არემარეს
ოხვრა ტრიანონის.
და ლანდებად თეთრ სარკეზე
ჩნდება სახე მკრთალი
შუაზელი, ესტერგეზი
და თვით დედოფალი.
ზრდილი, ნაზი და მეფური,
ჩემი ძველისძველი
ლექსი არის უნებური
სიზმრით შემმოსველი.”

რა კავშირშია ეს სიტყვები ერთმანეთთან? მაგრამ "ლურჯა ცხენების" შემდეგ გალაკტიონისთვის აღარ არსებობს სამყაროს ცალკეული საგნები. მისთვის არსებობს მხოლოდ სამყარო თავის ერთობლიობაში, რასაც ჰაიდეგერი, საკუთრივ, ყოფიერებას უწოდებს, განსხვავებით არსებულისაგან (ამ კონტექსტში თითქოს ცხადი ხდება პოეტის უცნაური სიტყვები: "ლექსთა შეჯიბრებაზე – მხოლოდ ინტეგრალები", რადგან integer ლათინურად მთელს ნიშნავს). ყოფიერების წვდომა კი ენის მეშვეობით ხდება, რადგან იგი სახლია ყოფიერებისა, ხოლო პოეტი ამ სახლის მეპატრონე. გალაკტიონის პოეზია დიდი ფილოსოფოსის ამ აზრების მანიფესტაციას წარმოადგენს.